لتكن $\displaystyle{\displaylines{a,b,c}}$ أعدادا من $\displaystyle{\displaylines{\mathbb{Z}^{*}}}$ :
المعادلة
$\displaystyle{\displaylines{a x + by = c}}$ ذات المجهولين
$\displaystyle{\displaylines{x}}$ و
$\displaystyle{\displaylines{y}}$ في
$\displaystyle{\displaylines{\mathbb{Z}}}$ تسمى المعادلة الديوفنتية الخطية
(
Equation diophantienne linéaire)
نسمي المعادلة
$\displaystyle{\displaylines{a x + by = c}}$ بـــ
$\displaystyle{\displaylines{(E)}}$
1) بين أن للمعادلة $\displaystyle{\displaylines{(E)}}$ حل في $\displaystyle{\displaylines{\mathbb{Z}^2}}$ $\displaystyle{\displaylines{\iff}}$ $\displaystyle{\displaylines{a \wedge b}}$ يقسم $\displaystyle{\displaylines{c}}$.
2) بين أنه إذا كان الزوج $\displaystyle{\displaylines{(x_0,y_0)}}$ حلا للمعادلة $\displaystyle{\displaylines{(E)}}$ فإن مجموعة حلول المعادلة $\displaystyle{\displaylines{(E)}}$ تكتب على الشكل :
$\displaystyle{\displaylines{S = \left\{\left(x_0 + \frac{kb}{a \wedge b}, y_0 - \frac{ka}{a \wedge b}\right) \, \middle| \, k \in \mathbb{Z}\right\}}}$3) باستعمال
خوارزمية أقليدس, أحسب
$\displaystyle{\displaylines{54 \wedge 21}}$4) حدد $\displaystyle{\displaylines{(x_0, y_0)\in \mathbb{Z}^2}}$ بحيث : $\displaystyle{\displaylines{54 x_0 + 21 y_0 = 54 \wedge 21}}$
5) حل في $\displaystyle{\displaylines{\mathbb{Z}^2}}$ المعادلة : $\displaystyle{\displaylines{(E) \quad 54x+21y=906}}$
1) الإتجاه
$\displaystyle{\displaylines{\Longrightarrow)}}$نفترض ان
$\displaystyle{\displaylines{a \wedge b}}$ تقسم
$\displaystyle{\displaylines{c}}$.
نضع
$\displaystyle{\displaylines{d = a \wedge b}}$إذن يوجد
$\displaystyle{\displaylines{k}}$ من
$\displaystyle{\displaylines{\mathbb{Z}}}$ بحيث
$\displaystyle{\displaylines{c = kd}}$ولدينا حسب
مبرهنة Bézout :
$\displaystyle{\displaylines{\exists (u, v) \in \mathbb{Z}^2 \ : \ d = au + bv}}$وبالتالي
$\displaystyle{\displaylines{c = kd = a (ku) + b (k v)}}$نضع
$\displaystyle{\displaylines{(x_0, y_0) = (ku, kv)}}$.
وبالتالي لدينا المعادلة
$\displaystyle{\displaylines{a x + b y = c}}$ تقبل حلول.
2) الإتجاه
$\displaystyle{\displaylines{\Longleftarrow)}}$نفترض الآن أن المعادلة
$\displaystyle{\displaylines{ax + by = c}}$ تقبل حلولا في
$\displaystyle{\displaylines{\mathbb{Z}^2}}$ وليكن
$\displaystyle{\displaylines{(x_0, y_0)}}$ أحدها.
لدينا
$\displaystyle{\displaylines{a x_0 + b y_0 = c}}$.
نضع
$\displaystyle{\displaylines{d = a \wedge b}}$بما أن
$\displaystyle{\displaylines{d | a}}$ و
$\displaystyle{\displaylines{d | b}}$ فإن :
$\displaystyle{\displaylines{d | a x_0 + b y_0 = c}}$إذن
$\displaystyle{\displaylines{d | c}}$وبالتالي لدينا :
$\displaystyle{\displaylines{(E)}}$ تقبل حل في
$\displaystyle{\displaylines{\mathbb{Z}^2}}$ $\displaystyle{\displaylines{\iff}}$ $\displaystyle{\displaylines{a \wedge b}}$ يقسم
$\displaystyle{\displaylines{c}}$
لتكن
$\displaystyle{\displaylines{S}}$ مجموعة حلول المعادلة
$\displaystyle{\displaylines{(E) \quad a x + by = c}}$.
وليكن
$\displaystyle{\displaylines{(x_0, y_0)}}$ حلا خاصا للمعادلة
$\displaystyle{\displaylines{(E)}}$.
لنبين أن
$\displaystyle{\displaylines{S = \left\{\left(x_0 + \frac{kb}{a \wedge b}, y_0 - \frac{ka}{a \wedge b}\right) \ \middle| \ k \in \mathbb{Z}\right\}}}$.
1) لنبين أن
$\displaystyle{\displaylines{\left\{\left(x_0 + \frac{kb}{a \wedge b}, y_0 - \frac{ka}{a \wedge b}\right) \ \middle| \ k \in \mathbb{Z}\right\} \subset S}}$من أجل
$\displaystyle{\displaylines{\left\{ \begin{array}{cl}x & = \ x_0 + \dfrac{kb}{a \wedge b} \\y & = \ y_0 - \dfrac{ka}{a \wedge b}\end{array} \right.}}$ بحيث
$\displaystyle{\displaylines{k \in \mathbb{Z}}}$. لدينا :
$\displaystyle{\displaylines{\begin{array}{rcl}a x + b y & = & a x_0 + \dfrac{abk}{a \wedge b} + b y_0 - \dfrac{abk}{a \wedge b} \\ & = & a x_0 + b y_0 \\ & = & c\end{array}}}$ومنه فإن الزوج
$\displaystyle{\displaylines{\left(x_0 + \frac{kb}{a \wedge b}, y_0 - \frac{ka}{a \wedge b}\right)}}$ بحيث
$\displaystyle{\displaylines{k \in \mathbb{Z}}}$ حل للمعادلة
$\displaystyle{\displaylines{(E)}}$.
إذن :
$\displaystyle{\displaylines{\left\{\left(x_0 + \frac{kb}{a \wedge b}, y_0 - \frac{ka}{a \wedge b}\right) \ \middle| \ k \in \mathbb{Z}\right\} \subset S}}$2) لنبين أن
$\displaystyle{\displaylines{S \subset \left\{\left(x_0 + \frac{kb}{a \wedge b}, y_0 - \frac{ka}{a \wedge b}\right) \ \middle| \ k \in \mathbb{Z}\right\}}}$لدينا :
$\displaystyle{\displaylines{(x, y) \in S \iff a x + by = c = ax_0 + b y_0}}$إذن :
$\displaystyle{\displaylines{(\star) \qquad a (x - x_0) = - b (y - y_0) }}$ولدينا :
$\displaystyle{\displaylines{d = a \wedge b \iff \left\{\begin{matrix}\exists (\alpha, \beta) \in \mathbb{Z}^2 \, : \, a = \alpha d, \quad b = \beta d\\ \alpha \wedge \beta = 1\end{matrix}\right.}}$نعوض في
$\displaystyle{\displaylines{\star}}$$\displaystyle{\displaylines{\alpha d (x - x_0) = - \beta d (y - y_0)}}$وبالتالي
$\displaystyle{\displaylines{\alpha (x - x_0) = - \beta (y - y_0)}}$لدينا
$\displaystyle{\displaylines{\beta \, | \, \alpha (x - x_0)}}$ و
$\displaystyle{\displaylines{\alpha \wedge \beta = 1}}$ إذن حسب
مبرهنة Gauss:
$\displaystyle{\displaylines{\exists k \in \mathbb{Z} \quad k \beta = x - x_0}}$$\displaystyle{\displaylines{\alpha k \beta = \alpha (x - x_0) = - \beta (y - y_0)}}$إذن
$\displaystyle{\displaylines{\alpha k = y_0 - y}}$ و
$\displaystyle{\displaylines{\beta k = x-x_0}}$وبالتالي :
$\displaystyle{\displaylines{(x, y) \in S \implies \exists k \in \mathbb{Z} \, \left\{\begin{matrix}x = x_0 + k \beta \\ y = y_0 - k \alpha\end{matrix}\right.}}$إذن :
$\displaystyle{\displaylines{(x, y) \in S \implies \exists k \in \mathbb{Z} \, \left\{\begin{matrix}x = x_0 + k \dfrac{b}{a \wedge b} \\ \\y = y_0 - k \dfrac{a}{a \wedge b}\end{matrix}\right.}}$إذن :
$\displaystyle{\displaylines{S \subset \left\{\left(x_0 + \frac{kb}{a \wedge b}, y_0 - \frac{ka}{a \wedge b}\right) \ \middle| \ k \in \mathbb{Z}\right\}}}$خلاصة :$\displaystyle{\displaylines{S = \left\{\left(x_0 + \frac{kb}{a \wedge b}, y_0 - \frac{ka}{a \wedge b}\right) \, | \, k \in \mathbb{Z}\right\}}}$
لنحدد
$\displaystyle{\displaylines{54 \wedge 21}}$ باستعمال
خوارزمية أقليدس :
$\displaystyle{\displaylines{\begin{array}{rcl}54 & = & 21 \times 2 + {\color{Blue} 12} \\21 & = & 12 \times 1 + {\color{DarkRed} 9}\\12 & = & 9 \times 1 + {\color{DarkGreen} 3} \\9 & = & 3 \times 3 + 0\end{array}}}$
وبالتالي
$\displaystyle{\displaylines{54 \wedge 21 = 3}}$
نضع
$\displaystyle{\displaylines{b = 54}}$ و
$\displaystyle{\displaylines{a = 21}}$من خلال السؤال السابق لدينا :
$\displaystyle{\displaylines{\begin{array}{rcl}\rightarrow {\color{Blue} 12} & = & b - 2a \\\rightarrow {\color{DarkRed} 9} & = & a - {\color{Blue} 12}\\& = & a - (b-2a) \\& = & 3a - b \\\rightarrow {\color{DarkGreen} 3} & = & {\color{Blue} 12} - {\color{DarkRed}9} \\& = & (b - 2a) - (3a - b) \\& = & 2b - 5a \\\end{array}}}$
إذن
$\displaystyle{\displaylines{2 b - 5a = 3}}$وبالتالي لدينا :
$\displaystyle{\displaylines{54\times 2 + 21 \times (-5) = 3}}$
نعتبر المعادلة
$\displaystyle{\displaylines{(E_1) \quad 54x+21y=906}}$لدينا
$\displaystyle{\displaylines{54 \wedge 21 = 3}}$ ولدينا
$\displaystyle{\displaylines{3}}$ تقسم
$\displaystyle{\displaylines{906}}$.
إذن المعادلة
$\displaystyle{\displaylines{(E_1)}}$ تقبل حلولا في
$\displaystyle{\displaylines{\mathbb{Z}^2}}$.
حسب السؤال السابق لدينا :
$\displaystyle{\displaylines{54\times 2 + 21 \times (-5) = 3}}$بما أن
$\displaystyle{\displaylines{906=3\times 302}}$, نقوم بالضرب في
$\displaystyle{\displaylines{302}}$ :
$\displaystyle{\displaylines{54 \times 604 + 21 \times (-1510) = 906}}$إذن الزوج
$\displaystyle{\displaylines{(x_0, y_0) = (604, -1510)}}$ حل خاص للمعادلة
$\displaystyle{\displaylines{(E_1)}}$.
ومجموعة الحلول للمعادلة
$\displaystyle{\displaylines{(E_1)}}$ هي :
$\displaystyle{\displaylines{S = \{(604 + 7k, -1510-18k) \, | \, k \in \mathbb{Z} \}}}$