Lagrida
Accueil Math en arabe
قوانين التشكيل الداخلية

قوانين التشكيل الداخلية


قانون تشكيل داخلي

لتكن $\displaystyle{\displaylines{E}}$ مجموعة بحيث $\displaystyle{\displaylines{E \neq \emptyset}}$ .
نسمي قانون تشكيل داخلي (Loi de composition interne) كل تطبيق معرف على $\displaystyle{\displaylines{E\times E}}$ ويأخذ قيمه في $\displaystyle{\displaylines{E}}$ .
ونرمز له عادة بـ: $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ ، $\displaystyle{\displaylines{\Delta}}$ ، $\displaystyle{\displaylines{\bot}}$ ... فنكتب مثلا:

$\displaystyle{\displaylines{\star:\begin{array}{rcl} E\times E & \rightarrow & E \\ (x,y) & \rightarrow & x\star y \end{array}}}$

مثال 1: (كلاسيكي)
1. الضرب قانون تركيب داخلي في $\displaystyle{\displaylines{\mathbb{R}}}$ لأن


$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y\in\mathbb{R} \ : \ x \times y \in \mathbb{R}}}$

أي أنه معرف من $\displaystyle{\displaylines{\mathbb{R}\times\mathbb{R}}}$ نحو $\displaystyle{\displaylines{\mathbb{R}}}$.

2. الضرب قانون تركيب داخلي في المجموعة $\displaystyle{\displaylines{E=[0,1]}}$ لأن


$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y\in[0,1] \ : \ x \times y\in[0,1]}}$

3. الضرب ليس قانون تركيب داخلي في المجموعة $\displaystyle{\displaylines{F=[1,2]}}$ لأنه مثلا، $\displaystyle{\displaylines{1.5\in [1,2]}}$ و $\displaystyle{\displaylines{2\in [0,2]}}$ في حين $\displaystyle{\displaylines{1.5\times 2=3\notin [0,2]}}$.

مجموعة مستقرة

لتكن $\displaystyle{\displaylines{E}}$ مجموعة غير فارغة و $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ قانون تركيب داخلي في $\displaystyle{\displaylines{E}}$، ولتكن $\displaystyle{\displaylines{F}}$ مجموعة جزئية غير فارغة من $\displaystyle{\displaylines{E}}$.
نقول عن $\displaystyle{\displaylines{F}}$ أنها مستقرة بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ إذا كان اقتصار $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ على $\displaystyle{\displaylines{F}}$ هو قانون تركيب داخلي في $\displaystyle{\displaylines{F}}$. أي، إذا كان:


$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y\in F: x\star y \in F}}$

مثال 2:
في المثال السابق، المجموعة $\displaystyle{\displaylines{[0,1]}}$ مستقرة بالنسبة للضرب في $\displaystyle{\displaylines{\mathbb{R}}}$، بينما المجموعة $\displaystyle{\displaylines{[1,2]}}$ غير مستقرة بالنسبة للضرب في $\displaystyle{\displaylines{\mathbb{R}}}$.

خواص

لتكن $\displaystyle{\displaylines{E}}$ مجموعة غير فارغة و $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ قانون تركيب داخلي في $\displaystyle{\displaylines{E}}$.

التبديل:

نقول عن $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ أنه تبديلي إذا كان


$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y\in E: x\star y = y\star x}}$

التجميع:

نقول عن $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ أنه تجميعي إذا كان


$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y,z\in E: (x\star y)\star z =x\star (y\star z)}}$

العنصر المحايد :

ليكن $\displaystyle{\displaylines{e}}$ عنصر من $\displaystyle{\displaylines{E}}$. نقول عن $\displaystyle{\displaylines{e}}$ أنه
* عنصر محايد من اليمين بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ إذا كان

$\displaystyle{\displaylines{\forall x\in E: x\star e = x}}$

* عنصر محايد من اليسار بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ إذا كان

$\displaystyle{\displaylines{\forall x\in E: e\star x = x}}$

* عنصر محايد بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ إذا كان محايد من اليمين ومن اليسار في آن واحد.

العنصر المقابل:

ليكن $\displaystyle{\displaylines{e}}$ عنصر محايد بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ وليكن $\displaystyle{\displaylines{x}}$ و $\displaystyle{\displaylines{x'}}$ عنصرين من $\displaystyle{\displaylines{E}}$. نقول عن $\displaystyle{\displaylines{x'}}$ أنه :

* مقابل $\displaystyle{\displaylines{x}}$ من اليمين بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ إذا كان $\displaystyle{\displaylines{x\star x' = e}}$
* مقابل $\displaystyle{\displaylines{x}}$ من اليسار بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ إذا كان $\displaystyle{\displaylines{x'\star x = e}}$
* مقابل $\displaystyle{\displaylines{x}}$ بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ إذا كان مقابل من اليمين ومن اليسار في آن واحد.

التوزيع:

5.3) ليكن $\displaystyle{\displaylines{\Delta}}$ قانون تركيب آخر داخلي في $\displaystyle{\displaylines{E}}$. نقول عن $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ أنه
* توزيعي على $\displaystyle{\displaylines{\Delta}}$ من اليمين إذا كان


$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y,z\in E: (x\Delta y)\star z =(x\star z)\Delta (y\star z)}}$

* توزيعي على $\displaystyle{\displaylines{\Delta}}$ من اليسار إذا كان


$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y,z\in E: z \star (x\Delta y) =(z\star x)\Delta (z\star y)}}$

* توزيعي على $\displaystyle{\displaylines{\Delta}}$ إذا كان توزيعي من اليمين ومن اليسار في آن واحد.


مبرهنة 1:

1) العنصر المحايد إن وجد فهو وحيد.

2) إذا كان القانون تجميعي فإن العنصر المقابل إن وجد فهو وحيد.


البرهان:
1) ليكن $\displaystyle{\displaylines{e_1}}$ و $\displaystyle{\displaylines{e_2}}$ عنصرين محايدين بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$.
لدينا: $\displaystyle{\displaylines{e_1\star e_2=e_1}}$ لأن $\displaystyle{\displaylines{e_2}}$ عنصر محايد.
ومن جهة أخرى: $\displaystyle{\displaylines{e_1\star e_2=e_2}}$ لأن $\displaystyle{\displaylines{e_1}}$ عنصر محايد.
ومنه نستنتج أن $\displaystyle{\displaylines{e_1=e_2}}$. أي وحدانية العنصر المحايد.

2) ليكن $\displaystyle{\displaylines{x' }}$ و $\displaystyle{\displaylines{x'' }}$ مقابلين لنفس العنصر $\displaystyle{\displaylines{x}}$.
لدينا: $\displaystyle{\displaylines{x'\star e=x' }}$ .
ومن جهة أخرى:

$\displaystyle{\displaylines{x'\star e=x'\star (x\star x'')=(x'\star x)\star x''=e\star x''=x'' }}$

ومنه نستنتج أن $\displaystyle{\displaylines{x'=x'' }}$ . أي وحدانية العنصر المقابل.

مبرهنة 2:

ليكن $\displaystyle{\displaylines{x'}}$ مقابل $\displaystyle{\displaylines{x}}$ و $\displaystyle{\displaylines{y'}}$ مقابل $\displaystyle{\displaylines{y}}$ :

1) $\displaystyle{\displaylines{(x')'=x'}}$
2) إذا كان $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ تجميعي فإن: $\displaystyle{\displaylines{(x\star y)'=y'\star x'}}$

البرهان:

1) لدينا: $\displaystyle{\displaylines{x'\star x=e=x\star x'}}$ . ومنه $\displaystyle{\displaylines{x}}$ هو مقابل $\displaystyle{\displaylines{x'}}$ . أي أن: $\displaystyle{\displaylines{x=(x')'}}$

2) لدينا:

$\displaystyle{\displaylines{\begin{array}{rcl} (y'\star x')\star(x\star y) & = & y'\star (x'\star x)\star y \\ & = & y'\star e\star y \\ & = & y'\star y \\ & = & e \\ \end{array} }}$
ومنه $\displaystyle{\displaylines{y'\star x' }}$ هو مقابل $\displaystyle{\displaylines{x\star y }}$ من اليسار.
ومن جهة أخرى:

$\displaystyle{\displaylines{\begin{array}{rcl} (x\star y)\star(y'\star x') & = & x\star (y\star y')\star x' \\ & = & x\star e\star x' \\ & = & x\star x' \\ & = & e \end{array} }}$

ومنه $\displaystyle{\displaylines{y'\star x' }}$ هو مقابل $\displaystyle{\displaylines{x\star y }}$ من اليمين.
والنتيجة: $\displaystyle{\displaylines{y'\star x' }}$ هو مقابل $\displaystyle{\displaylines{x\star y }}$ . أي: $\displaystyle{\displaylines{y'\star x'=(x\star y)' }}$

4) تمرين محلول

ليكن العدد الحقيقي $\displaystyle{\displaylines{c>0}}$ ($\displaystyle{\displaylines{c}}$ يشير إلى سرعة الضوء). نعتبر المجال $\displaystyle{\displaylines{I=]-c,+c[ }}$ ونعرف قانون جمع السرعات في نظرية النسبية بالعلاقة:

$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y\in I: x\star y=\frac{x+y}{1+\frac{xy}{c^2}} }}$

برهن أن العلاقة السابقة تعرف قانون تشكيل داخلي في المجموعة $\displaystyle{\displaylines{I }}$ .
2) برهن أن القانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ تبديلي وتجميعي.
3)برهن أن القانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ يملك عنصر محايد يطلب تعيينه.
4) برهن أن كل عنصر من $\displaystyle{\displaylines{I}}$ يملك مقابل بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ .

الحل :

1) القانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ معرف جيدا لأن المقام موجب قطعا فهو لا ينعدم.
لنبرهن أن:

$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y\in I:x\star y\in I}}$
أي نبرهن أن:

$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y\in I: \left| \frac{x+y}{1+\frac{xy}{c^2}} \right|<c }}$

لدينا:

$\displaystyle{\displaylines{\begin{array}{rcl}\forall x,y\in I: \left| \dfrac{x+y}{1+\dfrac{xy}{c^2}} \right|<c & \iff & \dfrac{|x+y|}{1+\dfrac{xy}{c^2}} - c <0 \\ \\ & \iff & |x+y|-c-\dfrac{xy}{c} <0 \\ & \iff & c|x+y|-c^2-xy <0 \\ \\ & \iff & c^2-c|x+y|+xy>0 \\ & \iff & c^2-c(x+y)+xy>0 \quad \text{ou} \quad c^2+c(x+y)+xy>0 \\ & \iff & (c-x)(c-y)>0 \quad \text{ou} \quad (c+x)(c+y) >0 \qquad ...(1) \end{array}}}$

ولدينا :

$\displaystyle{\displaylines{\begin{align*}\begin{cases} -c<x<c \\ -c<y<c \end{cases} & \implies \begin{cases} -c-x<0<c-x \\ -c-y<0<c-y \end{cases} \\ & \implies \begin{cases} c-x>0 \\ c-y>0 \end{cases} \\ & \implies (c-x)(c-y)>0 \end{align*}}}$

وأيضا:

$\displaystyle{\displaylines{\begin{align*}\begin{cases} -c<x<c \\ -c<y<c \end{cases} & \Rightarrow \begin{cases} 0<c+x<2c \\ 0<c+y<2c \end{cases} \\ & \Rightarrow \begin{cases} c+x>0 \\ c+y>0 \end{cases} \\ & \Rightarrow(c+x)(c+y)>0 \end{align*}}}$

ومنه العلاقة $\displaystyle{\displaylines{(1) }}$ محققة. أي أن:

$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y\in I:\left|\frac{x+y}{1+\frac{xy}{c^2}}\right| < c }}$

ومنه $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ هو قانون تركيب داخلي في $\displaystyle{\displaylines{I}}$ .


2) التبديل: لدينا

$\displaystyle{\displaylines{x\star y=\frac{x+y}{1+\frac{xy}{c^2}} = \frac{y+x}{1+\frac{yx}{c^2}} = y\star x}}$

ومنه $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ تبديلي.

التجميع: لدينا
$\displaystyle{\displaylines{\begin{align*}\forall x,y,z\in I:(x\star y)\star z & =\left(\frac{x+y}{1+\frac{xy}{c^2}}\right)\star z \\ & = t\star z=\frac{t+z}{1+\frac{tz}{c^2}} \\ & =\frac{x + y + z ++\frac{xyz}{c^2}}{1+\frac{xy+yz+zx}{c^2}}\end{align*}}}$

ومن جهة أخرى

$\displaystyle{\displaylines{\begin{align*}\forall x,y,z\in I:x\star(y\star z) & =x\star\left(\frac{y+z}{1+\frac{yz}{c^2}}\right) \\ & = x\star t=\frac{x+t}{1+\frac{xt}{c^2}} \\ & =\frac{x + y + z ++\frac{xyz}{c^2}}{1+\frac{xy+yz+zx}{c^2}}\end{align*}}}$

نلاحظ أن:

$\displaystyle{\displaylines{\forall x,y,z\in I:(x\star y)\star z = x\star(y\star z)}}$
ومنه $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ تجميعي.


3) لإيجاد العنصر المحايد نحل المعادلتين $\displaystyle{\displaylines{x\star e=x}}$ و $\displaystyle{\displaylines{e\star x=x}}$ .
وبما أن قانون التركيب تبديلي يكفي حل معادلة واحدة.
لدينا:

$\displaystyle{\displaylines{\begin{align*} \forall x\in I:x\star e=x & \iff \frac{x+e}{1+\frac{xe}{c^2}}=x \\ & \iff x+e=x\left(1+\frac{xe}{c^2}\right) \\ & \iff e=\frac{x^2e}{c^2} \\ & \iff (c^2-x^2)e=0 \\ & \iff e=0\in I \end{align*}}}$

ومنه القانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ يملك عنصر مقابل هو $\displaystyle{\displaylines{e=0}}$ (السرعة المعدومة).


4) لإيجاد العنصر المقابل نحل المعادلتين $\displaystyle{\displaylines{x\star x'=e}}$ و $\displaystyle{\displaylines{x'\star x=e}}$ . وبما أن قانون التركيب تبديلي نكتفي بمعادلة واحدة.
لدينا:
$\displaystyle{\displaylines{\begin{align*} \forall x\in I:x\star x'=e & \iff \frac{x+x'}{1+\frac{xx'}{c^2}}=0 \\ & \iff x+x'=0 \\ & \iff x'=-x \in I\end{align*}}}$

ومنه لكل عنصر $\displaystyle{\displaylines{x\in I}}$ مقابل بالنسبة للقانون $\displaystyle{\displaylines{\star}}$ هو $\displaystyle{\displaylines{x'=-x}}$ (السرعة المعاكسة).
Accueil Math en arabe
قوانين التشكيل الداخلية
التعليقات :
Amna Mghlag
08/01/2024 07:49
ممتاز
إضافة تعليق